មហាសន្និបាតកំពូលខ្មែរឯនាយសមុទ្រ

ថ្ងៃទី ៧-៨ ខែកក្កដា ២០១៧
នៅទីក្រុងហ្គេធើស្ស៍ប៊ើគ រដ្ឋមែរីឡិនដ៍ សហរដ្ឋអាមេរិក
ដោយលោកបណ្ឌិត ហ្គាហ្វារ ពាងម៉េត

អត្ថបទនេះត្រូវបាននិពន្ធឡើងជាភាសាខ្មែរដោយមានអ្នកអានខ្លះបានស្នើសុំក្រោយពីបាន

អានសុន្ទរកថារបស់ខ្ញុំជាភាសាអង់គ្លេសដែលមានភ្ជាប់ខាងក្រោមនេះ

កាលពីថ្ងៃសុក្រនិងថ្ងៃសៅរ៍ទី៧និង៨ខែកក្កដាឆ្នាំ២០១៧កន្លងទៅនេះ មានការបើកប្រជុំ «មហាសន្និបាតកំពូលខ្មែរឯនាយសមុទ្រ» នៅទីក្រុង ហ្គេធើស្ស៍ប៊ើគ រដ្ឋមែរីឡិនដ៍ សហរដ្ឋអាមេរិក ដោយមានអាណិកជនខ្មែរនៅ បរទេសជិត ១០០ នាក់បានចូលរួមផង។

គណកម្មការមហាសន្និបាតបានយល់ឃើញថា ដើម្បីធ្វើការពង្រឹងមូលដ្ឋានឱ្យ បានរឹងមាំយ៉ាងហោចណាស់ត្រូវពង្រឹង ៥ ផ្នែកសំខាន់ៗ ៖ ផ្នែកគ្រប់គ្រងឬរដ្ឋាភិបាល ផ្នែកសង្គមស៊ីវិលឬអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ផ្នែកសារព័ត៌មាននិងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ផ្នែកទីផ្សារសេដ្ឋកិច្ច ហើយនិងផ្នែក សីលធម៌ និងសហគមន៍សាសនា។ ថ្នាក់មូលដ្ឋានរឹងមាំអាចនឹងធ្វើឱ្យប្រជាជាតិខ្មែរទាំងមូលរឹងមាំ ហើយនឹងធ្វើឱ្យ ប្រទេសខ្មែរទាំងមូលមានការរីកចំរើន «ឯករាជ្យនិងសន្តិភាពយូរអង្វែង»

បានផង។ គណកម្មការមហាសន្និបាតបានអញ្ជើញអាណិកជនខ្មែរនៅក្រៅប្រទេសចូល

រួមប្រជុំក្នុងមហាសន្និបាត ដើម្បីប្ដូរនិងចែករំលែកបទពិសោធន៍ល្អៗ និង ជំនាញការនានាព្រមទាំងគំនិតនានាទាំងឡាយរបស់អាណិកជនខ្មែរនៅក្នុង

ផ្នែកណាមួយនៅក្នុងចំណោមផ្នែកទាំង៥ដូចបានចែងខាងលើនេះ។ ខ្ញុំក៏បានទទួលសេចក្តី អញ្ជើញចូលរួមក្នុងមហាសន្និបាតនោះដែរ។

តែខ្ញុំយល់ឃើញថា ទោះបីជាកិច្ចពិភាក្សាចំនួន២ថ្ងៃនឹងអាចផ្តល់ព័ត៌មាន

សំខាន់ៗដល់មហាសន្និបាតក្តី ក៏ព័ត៌មានទាំងឡាយនោះនឹងមិនអាចបំពេញ គោលដៅ «ឯករាជ្យនិងសន្តិភាពយូរអង្វែង» បានឡើយ។  «ព័ត៌មាន» ដែល ប្រមូលបានមិនមែនជា «ចំណេះចេះដឹង» (knowledge) ទេ វាគ្រាន់តែ ជា «ប្រភព»(source) នៃចំណេះចេះដឹងតែប៉ុណ្ណោះ។ ខ្ញុំបានសរសេរទៅជំរាបគណកម្មការមហាសន្និបាតថា ខ្ញុំមានបំណងទាញ ចំណាប់អារម្មណ៍មហាសន្និបាតឱ្យគិតពិចារណាថា ព័ត៌មានដែលនឹង

ប្រមូលបាននៅក្នុងមហាសន្និបាត វាមិនគ្រប់គ្រាន់នោះទេ ព្រោះវាមិនមែនជា «ចំណេះចេះដឹង» ដែលជាផ្កាភ្លើងបញ្ឆេះមនុស្សឱ្យនៅចង់ដេញដោលសួររក ចម្លើយឥតឈប់ឈរ ឱ្យនៅតែចេះឆ្ងល់ចេះចង់ដឹង និងឱ្យមានកំណើនបញ្ញា ដើម្បីយើងបន្តដំណើរឈោងចាប់យកគោលដៅឱ្យបាន។ «ព័ត៌មាន» អាច ប្រៀបបានទៅនឹងដុំថ្មមួយដុំដែលគេដាក់ទុកហ្នឹងថ្កល់ក្នុងប្រអប់នៅកៀន

ជញ្ជាំង។ ខ្ញុំបានជំរាបគណកម្មការថាខ្ញុំមានបំណងជំរុញក្របខ័ណ្ឌគំនិតមួយថា៖

«គឺរបៀបមនុស្សគិតដែលកំណត់អនាគតរបស់ខ្លួន»។ ខ្ញុំស្នើឱ្យផ្តល់អនុសាសន៍ ដល់មហាសន្និបាតឱ្យបង្កើននិងពង្រីកឋាមពលនិងពង្រឹងអ្វីដែលហៅថា «ស្នូលជាតិ» (national core) វិញ ដោយហេតុថា «ស្នូលជាតិ» គឺជាការកំណត់ កម្លាំង កំណត់ឋាមពលបានល្អលេខ ១ ដែលចាំបាច់ណាស់ក្នុងការឈោងចាប់ គោលដៅជាតិឱ្យបានជោគជ័យ។  «ស្នូលជាតិ» មានប្រជាពលរដ្ឋនិងការអប់រំ តម្រិះវិជ្ជា សុខភាពនិងសីលធម៌របស់គេ។ ដើម្បីត្រៀមខ្លួនចូលរួមនយោបាយ ប្រជាពលរដ្ឋ — ជាពិសេសយុវជនត្រូវតែពង្រឹងសមត្ថភាពនិងបទជំនាញនៃ ការដឹកនាំនិងសាមគ្គីគ្នាដើម្បីកសាងកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់ប្រជាជាតិ (តើអ្នកដទៃគេ មើលឃើញថាយើងជាមនុស្សប្រភេទណា តើមានសមត្ថភាព មានឆន្ទះត្រៀម ខ្លួនធ្វើសកម្មភាពឱ្យបានដល់កំរិតណាដែរ)។

នៅថ្ងៃសៅរ៍ទី៨ ខ្ញុំក៏បានត្រូវគេអញ្ជើញឱ្យចូលរួមក្នុងមហាសន្និបាតផ្នែក «ការគ្របគ្រងឬរដ្ឋាភិបាល» ជាមួយអាណិកជនខ្មែរបីរូបទៀត។ ខ្ញុំក៏ផ្តើមអាន សុន្ទរកថាដែលខ្ញុំបានព្រៀងទុកជាស្រេចជាភាសាអង់គ្លេស — លាយគ្នាជាមួយ នឹងភាសាខ្មែរ នៅក្រោមចំណងជើងថា «តើគួរកសាងអនាគតភ្លឺស្វាងរបៀប ណាមួយជូនប្រទេសខ្មែរ»។

ខ្ញុំជំរាបមហាសន្និបាតថា យើងគួរជួយប្រជាពលរដ្ឋឱ្យផុសគំនិតជួយជ្រោម ជ្រែងពង្រឹងសមត្ថភាពនិងបង្កើនឱកាសជូនប្រជាពលរដ្ឋឱ្យចូលរួមក្នុងកិច្ចការសង្គមនិងនយោបាយ។ ប្រជាពលរដ្ឋត្រូវពឹងផ្អែកលើការទំនាក់ទំនងឱ្យមាន ប្រសិទ្ធិភាពនិងភាពស្មោះត្រង់ហើយយើងត្រូវតែលើកទឹកចិត្តខ្មែររាប់រយរាប់ពាន់នាក់ទៀតឱ្យចូលជួយរៀបចំបង្កើតឱ្យមានខ្មែរក្លាយជាអ្នកដឹកនាំជំនាន់ថ្មីដែលមានសមត្ថភាពក្នុងការរៀបចំផែនការនិងរៀបចំអង្គការ ។ កត្តាចាំបាច់មួយសំរាប់ជោគជ័យរបស់ខ្មែរគឺការកសាងទំនុកទុកចិត្ត trust ។ ទំនាក់ទំនងដែលល្អទាំងអស់អាចកើតឡើងបានលុះត្រាតែមានការជឿទុកចិត្តគ្នា។ ក្នងន័យនេះប្រសិនណាបើខ្មែរមានភាពដែលអាចជឿទុកចិត្តបានប្រកបដោយភាពស្មោះត្រង់ មានសមត្ថភាពនិងភាពជាក់លាក់ ខ្មែរអាចកសាងបានអ្នកដឹក នាំជំនាន់ថ្មីដែលមានលក្ខណៈស្តង់ដាអន្តរជាតិ។

ខ្ញុំបានជំរាបមហាសន្និបាតទៀតថា «គំនិត»ហ្មត់ចត់ជាកត្តាមួយដែលអាច បង្កើនកម្លាំង ឬឋាមពលសំរាប់ប្រជាពលរដ្ឋផងនិងជំរុញទឹកចិត្តគេផង។ ការធ្វើអ្វីមួយតាម «អារម្មណ៍» អាចបង្ខូចទ្រង់ទ្រាយនៃការគិតរបស់យើង

ហើយវាអាចធ្វើឱ្យយើងមានប្រតិកម្មអ្វីម្យ៉ាងដែលមិនធម្មតាទោះបីជាយើងនៅមា្នក់ឯងឬនៅក្នុងចំណោមមនុស្សជាច្រើនក៏ដោយ។ លោកប្រធានាធិបតី អាមេរិកាំង ហ្ចន កេណ្ណឺឌី បានថ្លែងថា «មនុស្សម្នាក់អាចស្លាប់ ប្រជាជាតិខ្លះ អាចលេចធ្លោឡើងឬលិចលង់ចុះ ក៏ប៉ុន្តែគំនិតគឺនៅរស់រហូត»។ ចំពោះព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ គំនិតមានប្រយោជន៍លុះណាតែយើងយកវាមកប្រើ។ ព្រះពុទ្ធបង្រៀនមនុស្សឱ្យចេះគិត ឱ្យយកគំនិតទៅប្រើការនិងយកគំនិតទៅ កសាងពិភពមួយដែលយើងចង់បាន។ ខ្ញុំសូមជូនពាក្យបីម៉ាត់ដើម្បីងាយចង ចាំ៖ «គតិ,កម្ម,លទ្ធផល» (Think, Act, Become)។ ព្រះអង្គបានណែនាំយើង កុំឱ្យខ្វល់នឹងកំហុសគេ កុំឱ្យខ្វល់នឹងអ្វីដែលគេបានធ្វើឬមិនបានធ្វើ តែសុំឱ្យ ខ្វល់អំពីអ្វីដែលយើងបានធ្វើឬមិនបានធ្វើ ព្រោះគំនិតបូកនឹងសកម្មភាពផ្តល់ ជាលទ្ធផលសំរាប់មនុស្សយើងក្នងលោកនេះ។

ខ្ញុំក៏បានស្នើជូនមហាសន្និបាតនូវ «ទំរង់ក្របខ័ណ្ឌសាមញ្ញមានប្រយោជន៍» មានបីចំណុចសំរាប់អនុវត្តធ្វើសកម្មភាពដែលនឹងអាចផ្តល់ផលជាវិជ្ជមានដល់មូលហេតុជាតិរបស់យើង — សូមអានទំរង់ក្របខ័ណ្ឌនៅទំព័រ ៣-៤ នៃ សុន្ទរកថាជាភាសាអង់គ្លេស។

នៅក្នុងលោកយើងនេះ យើងត្រូវតែគិតអ្វីឱ្យឆ្លាត និងធ្វើអ្វីក៏ឱ្យឆ្លាតដែរ។ នៅក្នុងឆាកនយោបាយសព្វថ្ងៃនេះ មានពាក្យស្លោកមួយដែលគួរចងចាំ ៖ «មិនមានមិត្តឬសត្រូវអចិន្រ្តៃយ៍ទេ មានតែផលប្រយោជន៍អចិន្រ្តៃយ៍» ។

ដូច្នេះអ្វីដែលយើងគួរចង់បានគឺ ចង់ឱ្យបានចំណេញសំរាប់ជាតិ រួចចង់ទុកឱ្យ ខ្ជាប់សំរាប់ជាតិ និងការពារមិនឱ្យបាត់សំរាប់ជាតិ ។

ការជេរដាក់បណ្តាសាយួនឬជេរបង្ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះហ៊ុនសែននិងគណបក្សស៊ីភីភីមួយថ្ងៃហើយមួយថ្ងៃទៀតអាចបង្កើនអារម្មណ៍ល្អដល់អ្នកខ្លះ តែខ្ញុំមើលឃើញ ថា អ្នកជេរថ្កោលទាំងនោះជាបុគ្គលទន់ខ្សោយ អសមត្ថភាព គ្មានមធ្យោបាយ និងមិនមានមូលហេតុរឹងមាំក្នុងការតស៊ូមតិ ហើយសកម្មភាពរបៀបនេះបាន បង្ហាញនូវភាពបរាជ័យនយោបាយព្រោះវាមិនបានបញ្ចេញនូវអ្វីជាវិជ្ជមាន ក្រោយពីការជេរដាក់បណ្តាសារួចមក។

ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធលោកបានប្រដៅថា ការជេរដាក់បណ្តាសាធ្វើឱ្យមនុស្សអត់ សិល ហើយការអត់មានសិលធ្វើឱ្យមនុស្សគ្មានអារម្មណ៍ស្ងប់ ពោលគឺគ្មាន សម្មាធិនៅក្នុងខ្លួន។ មនុស្សដែលមិនអាចធ្វើអារម្មណ៍ខ្លួនឯងឱ្យបានស្ងប់គឺមិន អាចធ្វើការត្រិះរិះពិចារណានិងធ្វើការច្នៃប្រឌិតអ្វីថ្មីបានទេ។ ព្រះអង្គបានថ្លែង ថា នៅក្នុងភាពចម្រូងចម្រាសណាមួយ រំពេចណាអ្នកមានអារម្មណ៍ខឹងរំពេច នោះ អ្នកបានឈប់ព្យាយាមរកសេចក្តីពិតហើយ គឺអ្នកបានចាប់ផ្តើមព្យាយាម ស្វែងរកប្រយោជន៍ខ្លួនឯង។ មុននឹងជះភ្លើងដាក់អ្នកដទៃ អ្នកបានបង្កាត់ភ្លើង កំហឹងឱ្យឆេះរោលនៅក្នុងខ្លួនអ្នករួចមុនទៅហើយ ដូចគ្នានេះដែរ ការខឹងគឺ ប្រៀបបានដូចជាការយកធ្យូងថ្មក្តៅក្នុងបំណងបោះទៅលើអ្នកដទៃ ក៏ប៉ុន្តែគឺ ខ្លួនអ្នកទេដែលត្រូវរលាក។

ចាស់ទុំខ្មែរក៏បានទុកពាក្យស្លោកមួយឱ្យយើងដែរ ៖ «ខឹងខុស ខឹងខាត ខឹងខូច»។

តើត្រូវធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីគិតអ្វីឱ្យឆ្លាតនិងធ្វើអ្វីឱ្យឆ្លាតដែរ? ខ្ញុំសូមណែនាំឱ្យ យល់អំពីសារះសំខាន់នៃការត្រិះរិះពិចារណា។ ការគិតនិងការផ្តល់មតិវាមិនដូចគ្នាទេ ។ នរណាម្នាក់ក៏អាចផ្តល់មតិបានដែរ ទោះបីមតិនោះឈរលើចំណេះចេះដឹងខ្លះ។ មតិជាយោបល់ដែលអាច ប្រែប្រួលបានរហ័ស។ ការគិតហ្មត់ចត់មិនមែនជាការរវើរវាយយល់សុបិន្ត នោះទេ។ ការគិតហ្មត់ចត់ មានការសង្កេត ការស្រមើលច្នៃប្រឌិតបង្កើតអ្វីមួយ ដែលមិនទាន់កើតមានពីមុនសោះ  ការស៊ើបសួរស្វែងរកចម្លើយ ការប្រៀប ធៀបរកអ្វីប្រសើរបំផុត ការគិតគូរបូកសងចែក ការបកប្រែ ការវាយតម្លៃ ការវិភាគ ។ល។ និង ។ល។ ចំពោះខ្លួនខ្ញុំ ការត្រិះរិះពិចារណាជាជំនួយជួយ ខ្ញុំឱ្យអាចបំពេញភារៈកិច្ចធ្វើការពណ៌នាដោយមិនលំអៀងដើម្បីធ្វើវិភាគត្រឹមត្រូវ រួចហើយរៀបចំរកទាយទុកជាមុនអំពីអ្វីនឹងអាចកើតឡើង។

គំនិតមានឋាមពល។ របៀបយើងគិត (how we think) កំណត់អនាគតអ្វីម្យ៉ាង ដែលយើងនឹងជួបប្រទះ។ អាកប្បកិរិយាវិជ្ជមានមួយ បូករួមនឹងគំនិតច្នៃប្រឌិត អាចជួយយើងឱ្យកសាងជីវិតដ៏មានគុណភាពមួយ។ មិនមានបញ្ហាតូចឬធំ ណាមួយ ដូចជាបញ្ហាយួនឬបញ្ហារបបផ្តាច់ការហ៊ុនសែនអាចឈមមុខតទល់ បានទៅនឹងការវាយប្រហារឥតឈប់ឈរពីសំណាក់អាកប្បកិរិយាវិជ្ជមាននិងពីគំនិតច្នៃប្រឌិតរបស់យើងបានឡើយ។

យើងត្រូវបោះបង់ចោលនូវគំនិតនិងទម្លាប់ចាស់គំរិលធ្វើអ្វីដដែលៗជាស្វ័យ

ប្រវត្តិ្ សមនឹងពាក្យលោក អាល់ប៊ើត ឯនស្តែនថា insanity ដែលយើងមាន ពាក្យជាខ្មែរថា «ចំកួត» — គឺធ្វើអ្វីដដែលៗហើយរំពឹងថាបានលទ្ធផលខុសពី

មុន។ ជាឧទាហរណ៍ខ្មែរយើងបានអង្វររដ្ឋាភិបាលបរទេសមួយឆ្នាំហើយមួយ ឆ្នាំទៀតឱ្យជួយអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពប៉ារីសតាំងពីឆ្នាំ ១៩៩១ ហើយ រហូតដល់ថ្ងៃនេះក្នុងឆ្នាំ ២០១៧ ខ្ញុំមិនដែលឃើញមានរដ្ឋាភិបាលបរទេសណា មួយប្រកាសត្រៀមខ្លួនអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងនោះសោះ។

គំនិតត្រិះរិះពិចារណាតម្រូវឱ្យយើងចេះស្ងប់ស្ងៀម ចេះគិតសញ្ជឹងគិត ចេះកំណត់សំណួរណាដែលពាក់ព័ន្ធនិងដែលចាំបាច់សួរនិងឆ្លើយក្នុងកិច្ចប្រឹងប្រែងឈោងចាប់គោលដៅរបស់យើង។ អ្នកគិតត្រូវជាអ្នកចង់ចេះចង់ដឹង។ ការត្រិះរិះពិចារណាជាសមាសភាគនៃ «ស្នូលជាតិ» ។ បើយើងចង់បាន «ចំណេះចេះដឹង» យើងត្រូវតែមានការត្រិះរិះពិចារណាជាចាំបាច់។ ការត្រិះរិះពិចារណាជាតម្រូវការមួយសំរាប់ការរស់រានមានជីវិតក្នុងសង្គមនិងសេដ្ឋកិច្ច។

ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានបង្រៀនមនុស្សលោកជាង ២៥០០ ឆ្នាំមកហើយថាជីវិត មនុស្សលោកតែងមានការប្រែប្រួល គ្មានអ្វីនៅជាអចិន្ត្រៃយ៍ឡើយ។  ទស្សនវិទូ ឥណ្ឌាដ៏ល្បីឈ្មោះ Mahatma Gandhi ក៏បានថ្លែងដែរថា «គឺអ្នកឯងនេះហើយ ដែលជាភ្នាក់ងារនៃការប្រែប្រួលក្នុងលោក» ។ នឹងគ្មាន «ស្តេចសតូចស្តើង» ឬ «ព្រះបាទធម្មិក» ឯណាមកជួយខ្មែរឱ្យផុតពីទុក្ខវេទនាឬកម្មពារបានទេ។ ដូចព្រះសម្មាសមពុទ្ធបានប្រៀនប្រដៅរួចមកហើយថា មានតែខ្លួនអ្នកនេះ ហើយដែលអាចជួយខ្លួនឯងបាន (អត្តហិ អត្តនោ នាថោ   )។ ដូច្នេះខ្មែរយើងត្រូវបញ្ចប់គំនិតនិងទម្លាប់រត់រកបរទេសឱ្យមកជួយដោះស្រាយបញ្ហាដែលខ្មែរត្រូវដោះស្រាយខ្លួនឯង។ បើអ្នកនៅជាអកម្ម អ្នកនឹងនៅរស់តាម របៀបអ្នកធ្លាប់រស់ សមនឹងសំដីអ្នករិះគន់បារាំងឈ្មោះ អាល់ហ្វុង ការ៏ ដែល បានថ្លែងថា៖ “plus ça change, plus c’est la même chose” — អ្វីដែលប្រែប្រួល កាន់តែច្រើនទៅវានៅតែជារឿងដូចពីមុន។ ពីព្រោះថា មនុស្សយើងច្រើន តែចូលចិត្តនិយាយតែមិនចូលចិត្តធ្វើ សមទៀតនឹងពាក្យអ្នករិះគន់ខ្មែរម្នាក់ ដែលបានបង្កើតពាក្យ «អាចារ្យតែថេះ» ។

ខ្ញុំបានលើកសំដីលោកអតីតប្រធានាធិបតីអាមេរិកាំង លោក ហ្ចន កេណ្ណឺឌី មកថ្លែងជូនមហាសន្និបាតស្តាប់ជាថ្មី ៖ «សាមគ្គីភាពតស៊ូដើម្បីសេរីភាព មិនដែលពឹងផ្អែកទៅលើឯកភាពនៃមតិឡើយ» ។ រីឯចាស់ទុំខ្មែរយើងក៏បានណែនាំកូនចៅជំនាន់ក្រោយឱ្យចេះគិតថាអ្វីៗក៏ដោយតែងមានទីកន្លែងមួយសំរាប់ខ្លួន។ ចាស់ទុំខ្មែរបានចែងជាសុភាសិតថា «អាវៀចយកមកធ្វើកង់ អាត្រង់យកមកធ្វីកាំ អាសាំរញាំយកមកធ្វើអុសដុត»។ យ៉ាងនេះ ចាស់បុរាណខ្មែរបានបង្រៀនយើងអំពីសារះសំខាន់នៃការរួមបញ្ចូល ដែលជាមូលដ្ឋាននៃសាមគ្គីនិងកម្លាំងរបស់ខ្មែរ។ បានសេចក្តីថា មានកន្លែង គ្រប់គ្រាន់សំរាប់យើងម្នាក់ៗ តែយើងទាំងអស់គ្នាត្រូវធ្វើការជាមួយគ្នា ចម្រាញ់យកទេពកោសល្យប៉ិនប្រសប់របស់បុគ្គលម្នាក់ៗដើម្បីឈោងចាប់

គោលដៅយើង។

មកដល់ត្រឹមនេះអារម្មណ៍របស់ខ្ញុំនិងភ្នែកខ្សោយរបស់ខ្ញុំបានធ្វើឱ្យខ្ញុំតតាក់

តតុបបន្តិចអានពាក្យខ្ញុំសរសេរក្នុងសន្ទុរកថា។ តែខ្ញុំបានប្រកាសចំពោះមុខ មហាសន្និបាតថា៖ «ខ្ញុំអាចក្លាយជាមនុស្សលាក់ពុត បើដល់ពេលនេះខ្ញុំមិន សំដែងការខកចិត្តរបស់ខ្ញុំចំពោះសេចក្តីអញ្ជើញមួយដល់ចលនាខ្មែរម្ចាស់

ស្រុក — ឱ្យចូលរួមក្នុងមហាសន្និបាត — រួចហើយអ្នកចាត់ចែងកិច្ចប្រជុំបែរជា ចាត់ទុកជាមោឃទៅវិញ។ បើតម្រូវឱ្យមានការយល់ស្របមួយរយភាគរយ ពីអ្នកដែលសុខចិត្តចូលរួមកម្លាំងតស៊ូដើម្បីឯករាជ្យនិងបូរណភាពទឹកដី ប្រទេសខ្មែរ និងដើម្បីសិទ្ធិ សេរីភាព និងយុត្តិធម៌របស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ខ្ញុំជឿថាការតស៊ូរបស់ខ្មែរយើងត្រូវបានទទួលបរាជ័យរួចស្រេចទៅហើយ» ។

ខ្ញុំបានថ្លែងចំពោះមុខមហាសន្និបាតថា «ការបដិសេធធ្វើឱ្យយើងទន់ខ្សោយ។ ការរួមបញ្ចូលធ្វើឱ្យយើងមានកម្លាំង។ ខ្ញុំមិនយល់ស្របនឹងសេចក្តីសំរេច បដិសេធ — ចលនាខ្មែរម្ចាស់ស្រុក ចូលរួមក្នុងមហាសន្និបាត — ក៏ប៉ុន្តែខ្ញុំបាន សំរេចយកឱកាសនេះមកធ្វើជាឱកាសណែនាំមួយ ពីព្រោះទៅទទួល ការបដិសេធមិនមែនជាអំពើឆ្លាតទេ។ យ៉ាងខ្លីគឺវាជាអំពើល្ងើ»។

ខ្ញុំបានអំពាវនាវដល់ខ្មែរក្នុងមហាសន្និបាត សុំឱ្យសើរើឡើងវិញឬក៏បោះបង់ ចោលនូវផ្នត់គំនិតចាស់ខ្លះៗ។ ទោះបីការបដិសេធនិងការស្ដីបន្ទោសអ្នក ដទៃជាលក្ខណៈសកលក្តី ក៏លោក ប៊ុន ចាន់ម៉ុល បានសរសេរប្រាប់យើងក្នុង សៀវភៅ «ចារិតខ្មែរ» ថា គឺខ្មែរយើងនេះហើយដែលមានលក្ខណៈបដិសេធ ការទទួលខុសត្រូវហើយបន្ទោសអ្នកដ៏ទៃអំពីអ្វីៗដែលមិនល្អសំរាប់ខ្លួន ដោយភ្លេចអស់ថា នៅពេលម្រាមដៃមួយចង្អុលបន្ទោសអ្នកដ៏ទៃ ម្រាមដៃបី ទៀតចង្អុលបកក្រោយមកលើខ្លួនឯង។

ខ្ញុំដឹងដែរថា មានខ្មែរយើងច្រើននាក់ទាំងចាស់ទាំងក្មេងដែលមិននិយមការ

ប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធនិងឱវាទណែនាំរបស់ចាស់ទុំខ្មែរបុរាណ — នេះជាសិទ្ធិរបស់គេ។ តែខ្ញុំមានជំនឿថា ការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ និងឱវាទណែនាំរបស់ចាស់ទុំខ្មែរបុរាណមិនត្រឹមតែពាក់ព័ន្ធសំរាប់ជីវិតយើង

សព្វថ្ងៃនេះទេ តែវាជាឋាមពលមួយដែលអាចរុញច្រានខ្មែរឱ្យដើរទៅមុខ ទៀតផង។

ខ្ញុំស្តាយព្រោះពេលវេលាសំរាប់ខ្ញុំក្នុងមហាសន្និបាតមិនអនុញ្ញាតឱ្យខ្ញុំមាន

ពេលអាន «សម្មាវាចា»ឬសំដីត្រូវដែលលោកអតីតមេបញ្ជារការកងទ័ពជាតិ រំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរលោកមាឃម៉ារិនក្នុងជំនាន់ខ្ញុំនៅបំរើក្នុងជួរអគ្គមេបញ្ជារ

ការដ្ឋានបានខំផ្សាយចែកចាយដល់ខ្មែរក្នុងស្រុកនិងក្រៅស្រុកឱ្យអនុវត្ត។ តែខ្ញុំ បានបកប្រែចុះផ្សាយជាអង់គ្លេសក្នុងសុន្ទរកថាខ្ញុំដែរ។លោកមាឃម៉ារិនបាន

អំពាវនាវដល់ខ្មែរ «គប្បីអនុវត្ត១៥កុំ គឺ កុំកុហក់ កុំនិយាយចាក់ដោត កុំកំដៅ ក្រហាយ កុំអាងស្បថ កុំបង្អាប់ កុំប្រើពាក្យអសុរស កុំអេចអូច កុំមើលងាយដៃ គូ កុំមានការរើសអើង កុំអួត កុំតាំងខ្លួនថាចេះជាងគេ កុំស្មានថាគេចេះមិន ស្មើនឹងខ្លួន កុំប្រើពាក្យឥតខ្លឹមសារ កុំខ្លាចនឹងសួរបញ្ជាក់ កុំញញើតនឹងទទួល កំហុសហើយត្រូវចេះសុំទោស»។

ទាំង ១៥កុំ ជាសមាសភាគនៃការបន្ទាបខ្លួនដែលព្រះពុទ្ធនិងបារមគ្រូ ខុង ជឺ ហៅថា humility ដែលជាមូលដ្ឋាននៃគុណធម៌ទាំងអស់ គឺការបន្ទាបសារះ សំខាន់របស់យើង។ ទាំងព្រះពុទ្ធ ទាំងបារមគ្រូ ខុង ជឺ បានប្រដៅមនុស្សលោក ឱ្យបន្ថយខ្លួនទៅជាតិចតួច ហើយកុំឱ្យមានអំនួត។ គុណសម្បត្តិទាំងឡាយនេះ វាផ្ទុយនឹងលក្ខណៈ «អាត្មាអញ្ញ» ដែលជាប្រភពនៃការប៉ះទង្គិច កង្វះភាព សុខដុម កង្វះលំដាប់ និងការមិនសប្បាយចិត្តរវាងគ្នាដែលមានក្នុងផ្ទៃគ្រួសារ កន្លែងធ្វើការ ក្នុងសង្គម ឬ ក្នុងពិភពលោកទាំងមូល។

តើវាទាស់អ្វីនឹងយកការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធនិងឱវាទល្អៗរបស់ចាស់ទុំ

ខ្មែរដើម្បីជំរុញការអភិវឌ្ឍន៍នៃ «ស្នូលជាតិ» ?

ការត្រិះរិះពិចារណាបូកនឹងការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធអាចបន្ធូរសេចក្តី

ព្រួយខ្លាចរបស់ខ្មែរអំពីការរលាយសាបសូន្យនៃប្រជាជាតិខ្មែរ។ ខ្មែរនៅជាអ្នក កាន់កាប់អនាគតរបស់ខ្លួន តែខ្មែរត្រូវមានជំនឿថាខ្លួនកាន់ចង្កូតអនាគតរបស់

ខ្លួនមែនហើយងើបឡើងតាំងខ្លួនជាខ្មែរម្ចាស់ការ។ ខ្ញុំបានជូនជាគំនិតម្តងហើយ ម្តងទៀតថា សុំឱ្យខ្មែរឈប់ផ្តេកផ្តួលទៅលើវប្បធម៌រយឆ្នាំថាត្រូវតែបំរើ ការពារ ស្មោះត្រង់នឹងបុគ្គលដឹកនាំ ហើយសូមខ្មែរស្បថស្បែបំរើ ការពារ ស្មោះត្រង់នឹង ឧត្តមគតិនិងគោលការណ៍វិញ។

ខ្ញុំបានបញ្ចប់សុន្ទរកថាដោយយកពាក្យសំដីរបស់អ្នកនិពន្ធឈ្មោះ ដុកទ័រ Seuss ដែលសរសេរប្រដៅកូនសិស្សទើបនឹងប្រឡងចេញពីវិទ្យាល័យ — ពាក្យប្រដៅដែលពាក់ព័ន្ធនឹងអ្វីដែលមហាសន្និបាតកំពុងធ្វើ ៖ «អ្នករាល់គ្នា មានខួរក្នុងក្បាល មានជើងពេញស្បែកជើង អ្នកអាចបត់បែនដំណើរទៅតាម ទិសណាដែលអ្នកចង់ទៅ . . . អ្នកទីពឹងលើខ្លួនឯងហើយនៅពេលនេះ ហើយ អ្នកក៏បានដឹងគ្រប់សព្វនូវអ្វីៗដែលអ្នកដឹង . . . អ្នកមានក្បាលពេញដោយខួរ មានស្បែកជើងពេញដោយជើង អ្នកជាមនុស្សឆ្លាតដែលនឹងមិនសំរេចដើរលើ ផ្លូវដែលមិនសូវស្រួលដែរ . . . ដូច្នេះនៅពេលអ្នកឈានជំហ៊ានដើរ សូមអ្នក ឈានដោយប្រយ័ត្នប្រយ៉ែង និងដោយវៃប្រសប់ ហើយចូរអ្នកចាំថា ដំណើរ ជីវិតមនុស្សតម្រូវឱ្យមានតុល្យភាពដ៏អស្ចារ្យមួយ » ។

កំណត់បន្ថែម៖

១ – អ្វីដែលខ្ញុំបានជួបប្រទះបន្ទាប់ពីខ្ញុំបានធ្វើសុន្ទរកថាប្រាំឆ្នាំមុនជូនអង្គប្រជុំមួយនៅទីក្រុង អាឡិចហ្សង់ឌ្រីយ៉ា ខ្ញុំបានជួបប្រទះទៀតនៅមហាសន្និបាតកំពូល។ ប្រាំឆ្នាំមុន មានគេដាក់ផ្លាកខ្ញុំជា theorist ឬ អ្នកទ្រឹស្តី — គេត្រូវការ activist ឬ សកម្មជន (ដែលដាក់ផូង វ៉ៃផាំង ដួលស្តូក?) ។ នៅឆ្នាំនេះ មានអ្នកពិភាក្សាផង អ្នកទទួលបន្ទុកសម្របសម្រួលផង បានដាក់ផ្លាកខ្ញុំម្តងទៀតជា theorist ឬ អ្នកទ្រឹស្តី — ឱ្យបានផ្ទុយនឹងពាក្យ activist ឬ សកម្មជន។ អ្វីដែលខ្ញុំព្រួយខ្លាចមួយរយះ ពេលមកហើយ ឥឡូវធ្វើឱ្យខ្ញុំព្រួយខ្លាចបន្តទៀត៖ បើខ្មែរយើងនៅ ក្រាញយល់ថា អ្វីដែលដុះចេញ ពីគំនិត ពីការគិត សុទ្ធសឹងជាទ្រឹស្តី្ តើដល់ថ្ងៃណាទៅទើប កង្វះរបស់យើងខ្មែរក្នុងការប្រែប្រួលផ្លូវ វប្បធម៌-ផ្លូវចិត្ត និងក្នុងការអប់រំនឹងត្រូវបានបញ្ចប់? តើពេលណាទើបទទួលបានថា ការគិត និងសរសេរតម្រូវ activism កំរឹតខ្ពស់ណាស់ទើបធ្វើបាន? ខ្ញុំនឹកដល់ទស្សនវិទូអាមេរិកាំង លោក Ralph Waldo Emerson (១៨០៣-១៨៨២) ដែលបានបង្រៀន ថា «គតិជាជីដូនជីតារបស់ កម្មនិមួយៗ»។ ខ្ញុំក៏នឹកដល់ការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាង ២៥០០ ឆ្នាំមកហើយថា មនុស្សយើងជាលទ្ធផលសរុបនៃការគិត៖ គិតឱ្យហ្មត់ចត់ រួចហើយធ្វើ ដើម្បីកសាងពីភពមួយ ដែលយើងចង់បាន។ ចាស់ទុំខ្មែរយើងក៏បានដង្ហោយរំឮកកូនខ្មែរជំនាន់ក្រោយដែរថា «គិតហើយសឹមគូរ»។

២ – បញ្ហាខ្មែរក្នុងកង្វះការបន្ទាបខ្លួន ក្នុងការបំប៉ោងចារិតអញ្ញនិយមឬអាត្មាអញ្ញ ជាបញ្ហាសកល តែលោក ប៊ុន ចាន់ម៉ុល បានរំឮកក្នុងសៀវភៅ «ចារិតខ្មែរ» ថា អញ្ញនិយមឬអាត្មាអញ្ញ ជាចរិត របស់ខ្មែរយើង។ ចាស់ទុំខ្មែរយើងបានចងជាភាសិតមួយឱ្យកូនខ្មែរជំនាន់ក្រោយចងចាំ៖ «ងើយស្កក ឱនដាក់គ្រាប់   »។

៣ – បញ្ហា «បដិសេធចូល» ឬ exclusion ជាបញ្ហាធ្ងន់ធ្ងរខ្លាំងពេកបើយើងមិនអើពើ។ សង្គមខ្មែរ វប្បធម៌ខ្មែរ ចារិតខ្មែរ មានលំអៀងច្រើនទៅលើការ «បដិសេធចូល» ឬ្ «ហាមចូល»។ បើខ្ចងខ្ចៅខ្លះ វាមិនស៊ីគ្នា គេឆក់គ្រវាត់វាចោលមួយរំពេច មិនចូលចិត្តគិតគូរយកមករឺតក្រឡឹងចងសម្រួលទេ។ ប៉ះចំចារិតអាត្មាអញ្ញផង គេចោលហើយកប់ទៀត។ មានអ្នកស្រែក united we stand ដែលបាន សេចក្តីថា united ជាមួយអញ្ញទើបបាន។ ចុះ «គេ» ជាស្អីទៅវិញ? គំនិត  «អញ្ញ-ឯង» ជាគំនិតសកល មិនមែនជាកម្មសិទ្ធរបស់ខ្មែរទេ។ តែប្រយ័ត្ន ព្រោះខ្មែរមានពាក្យថា «មួយជាតិ» ដែលមាន ៧ តំណ គឺ ជីទួត ជីលួត ជីលា ជីតា ឪពុក កូន ចៅ ចុះបើខ្មែរចូលចិត្តចងចាំ «មួយជាតិ» ចៅៗដែលឥត ដឹងខ្យល់អ្វីសោះចេះតែបន្តដោយមិនដឹងខ្យល់តទៅទៀតឬ?

៤ – រឿងអ្នកចាត់ចែងមហាសន្និបាតបានអញ្ជើញចលនា ខ្មែរម្ចាស់ស្រុក  ចូលរួមក្នុងមហាសន្និបាត រួចហើយដកសេចក្តីអញ្ជើញរបស់ខ្លួនទុកជាមោឃទៅវិញ ជារឿងមិនត្រឹមត្រូវហើយប៉ះពាល់ កិត្តិយសនិងសេចក្តីថ្លៃថ្នូរដែលម្នាក់ៗយល់ឃើញ។ ឧប្បត្តិហេតុនេះធ្វើឱ្យខ្មែរមិនមែនកុម្មុយនិស្ត ពីរក្រុមដែលប្រឆាំងនឹងយួនឈ្លានពានបែកគ្នា ហើយបើតាមខ្ញុំគិត ប្រហែលជានឹងរកថ្ងៃជួបគ្នាវិញ មិនឃើញឡើយ។ តើនរណាជាអ្នកចំណេញ? តើឧប្បត្តិហេតុនេះបង្ហាញថាខ្មែរឆ្លាតឬ? ខ្ញុំសូមក្រុម ខ្មែរទាំងសងខាងរកមធ្យោបាយដោះស្រាយបញ្ហាបែកបាក់ជាបន្ទាន់។ ដំរីមួយអង្គុយក្នុងបន្ទប់ ចូរអ្នកកុំនាំគ្នាធ្វើមិនដឹងមិនឃើញ។

លោកបណ្ឌិត ហ្គាហ្វារ ពាងម៉េត ជាអតីតសាស្រ្តាចារ្យបង្រៀនវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយនៅ សាកលវិទ្យាល័យ  Guam ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩១-២០០៤ និងជាអតីតយុទ្ធជនរណសិរ្សជាតិនិងកងទ័ពជាតិ រំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៨០-១៩៨៩ ។ ទំនាក់ទំនងតាមអ៊ីមែល peangmeth@gmail.com.

OVERSEAS KHMER SUMMIT
Saturday, July 8, 2017
Gaithersburg, Maryland