On the “Culture of Dialogue”-km
ថ្ងៃសុក្រ ទី ៨ ខែ ឧសភា ២០១៥
មតិយោបល់ / លក្ខណៈពិសេស
អំពី «វប្បធ៌មសន្ទនា»
ដោយបណ្ឌិត ហ្គាហ្វារ ពាងម៉េត
គណបក្សសង្គ្រោះជាតិកម្ពុជា (CNRP) បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយនៅថ្ងៃទី ៣០ ខែមេសា ដែលខ្ញុំបានឃើញថាមានភាពត្រឹមត្រូវច្រើន ។ នៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍នោះ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានបញ្ជាក់ជាថ្មីនូវកិច្ចសន្យាលើ «វប្បធម៌សន្ទនា» ដូចបានសម្តែងដោយមេដឹកនាំគណបក្ស លោកសមរង្ស៊ី នៅពេលដែលលោកបានវិលត្រឡប់ពីនិរទេសមកកម្ពុជាវិញ ។ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុនសែន ក៏បានថ្លែងដោយចុងមាត់ចុងកអំពីគោលការណ៍នេះដែរ ប៉ុន្តែវាមិនមែនជាលក្ខណៈពិតនៃទំនាក់ទំនងរវាងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិនិងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាទេ ។
ដោយចេះតែសង្ស័យ ខ្ញុំបានចាប់ផ្តើមឆ្នាំ ២០១៥ ដោយសរសេរអត្ថបទមួយ [ជាភាសាអង់គ្លេស] ដែលនៅក្នុងនោះខ្ញុំបានធ្វើការពិភាក្សាអំពីពាក្យ «កិច្ចសន្ទនា» ។ ខ្ញុំបានសរសេរថា «នៅក្នុងកិច្ចសន្ទនា រាល់ភាគីប្រឹងប្រែងស្វែងរកកន្លែងណានៅក្នុងបញ្ហាដែលគេអាចយល់ដឹងរួមគ្នាបាន ដោយភាគីមួយយកចិត្តទុកដាក់ខ្វល់អំពីភាគីមួយទៀត ខំប្រឹងស្តាប់ ខំរៀនដឹងនិងយល់ និងខំធ្វើការជាមួយភាគីមួយទៀត ដើម្បីឈោងចាប់យកដំណោះស្រាយមួយដែលសារព័នព្រមគ្នា ដែលជាប់ប្រទាក់គ្នា និងដែលអាចទទួលបានទាំងអស់គ្នា ។ កិច្ចសន្ទនាមិនមែនជាការប្រឈមមុខទេ; ភាគីមួយមិនស្វែងរកត្រូវតែម្នាក់ឯងដែលធ្វើឱ្យភាគីដទៃទៀតខូចខាតឡើយ ; កិច្ចសន្ទនាបើកចំហរសម្រាប់ទាំងអស់គ្នាជាដរាប» ។
ដោយខ្ញុំមានចំណាប់អារម្មណ៍លើគំនិតកិច្ចសន្ទនា [នៅកម្ពុជា] ខ្ញុំក៏បានបកប្រែអត្ថបទនោះពីភាសាអង់គ្លេសទៅជាភាសាខ្មែរ ហើយបានផ្សព្វផ្សាយទៅតាមបញ្ជីចែកចាយដែលមានកំណត់របស់ខ្ញុំ ។ ដោយការឆ្លើយតបជាវិជ្ជមានដល់អត្ថបទជាភាសាខ្មែរ ខ្ញុំក៏បានផ្តោតសរសេរជាភាសាខ្មែរតាំងពីខែបន្ទាប់មក ។
«វប្បធម៌សន្ទនា»
គំនិតនៃ «វប្បធម៌សន្ទនា» មិនបានទទួលការគាំទ្រពាសពេញពីចំណោមខ្មែរនៅបរទេសឱ្យសមឡើយ ។ ផ្ទុយទៅវិញ សកម្មជនដែលនិយាយឥតសំចៃបានចោទលោកសមរង្ស៊ី ថាក្បត់ជាតិ ហើយចោទប្រកាន់អ្នកដែលគាំទ្រកិច្ចសន្ទនា ថាបានលក់ប្រទេសជាតិឱ្យទៅ «អាយ៉ងយួន» ។
មិនមែនដោយគ្មានមូលហេតុទេ ដែលគណបក្សសង្គ្រោះជាតិត្រូវបានគេមើលឃើញថាបានផ្តល់ច្រើនហួសពេកឱ្យទៅគណបក្សប្រជាជន ហើយទទួលតបវិញតិចតួចណាស់ – ទោះបីបើថាជម្រើសមានគ្រប់គ្រាន់ក្តី ។ ពាក្យទ្រគោះបោះបោករបស់ខ្មែរប្រឆាំងដាច់ណាត់នឹងរបបគ្របគ្រងលោក ហ៊ុនសែន បានអណ្តែតពាសពេញលើអ៊ីនធឺណិត។ អ្នកប្រជាធិបតេយ្យត្រូវបានបែកបាក់គ្នា មានឈ្លោះប្រកែកគ្នាឯងដើម្បីបង្ហាញតើនរណាស្រឡាញ់ប្រទេសជាតិជាងនរណា ។ ខ្ញុំសារភាពទាំងអាម៉ាស់ដោយឈមប្រទះស្ថានភាពបែបនេះ។ ខ្ញុំមិនមែនជាពុទ្ធសាសនិកទេ ប៉ុន្តែពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះគោតមពុទ្ទឮខ្ទ័រពេញក្នុងត្រចៀកខ្ញុំ: «នៅក្នុងភាពចម្រូងចម្រាសមួយ ស្របក់ណាដែលយើងមានអារម្មណ៍ខឹងក្រោធ ស្របក់នោះយើងបានឈប់រួចទៅហើយក្នុងការព្យាយាមស្វែងរកសេចក្ដីពិត ហើយយើងបានចាប់ផ្តើមពុះពារសម្រាប់តែខ្លួនយើងផ្ទាល់ទៅវិញ»។ ឱ! អាត្មាអញ!
ខ្ញុំនៅតែងឿងឆ្អល់ចំពោះភាសាខាំមុតដែលអ្នកខ្លះក្នុងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានប្រើ ។ វោហារសាស្ត្រខ្លាំងៗប្រឆាំងនឹងលោកហ៊ុនសែនជាគំនិតមិនជ្រៅ ដែលបានផ្តល់ឱកាសឱ្យនាយករដ្ឋមន្ត្រីដែលរហ័សអណ្តាតស្រែកលូការគំរាមកំហែងតបវិញ ។ ខ្ញុំមិនបានឃើញនូវវិភាគឬការពិភាក្សាអំពីឧបសគ្គផ្សេងៗដែលសមាជិកគណបក្សសង្គ្រោះជាតិទាំង ៥៥ នាក់ក្នុងសភាបានជួបប្រទះ ព្រមទាំងរបៀបសមយុទ្ទដែលគេបានធ្វើប្រឈមមុខឧបសគ្គទាំងនោះ ។
ជាការប្រាកដណាស់ថា មានមនុស្សដែលចង់ស្តាប់របាយការណ៏ដូចនេះ ។ ខ្មែរទាំងអស់ចង់ឃើញមានការប្រយុទ្ធខ្លាំងក្លាពិតៗដើម្បីគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ ។ ផ្ទុយទៅវិញ ការសន្ទនាត្រូវបានថយចុះ ដោយសុន្ទរកថាផ្សេងៗ ដូចជាសុន្ទរកថាលោកហ៊ុនសែននៅក្នុងពិធីបើករោងចក្រមួយ ដែលនៅក្នុងនោះលោកបានហៅលោកកឹមសុខា អនុប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ថាជាសត្វពស់ដែលត្រូវ សម្លាប់ចោល ដោយសារតែលោកកឹមសុខាបានហៅគណបក្សកាន់អំណាចថា «កុម្មុយនីស្ត» ។ លោកហ៊ុនសែន បានទាំងគំរាមសម្លាប់ «វប្បធម៌សន្ទនា» ចោល និងបានព្រមានប្រជាពលរដ្ឋអំពីសង្រ្គាមក្នុងស្រុកមួយដែលនឹងកើតឡើង បើប្រជាពលរដ្ឋបោះឆ្នោត ដើម្បីផ្លាស់ប្តូររបបលោកដែលនៅកាន់អំណាច។
ដូចដែលអ្នករិះគន់ជាតិបារាំងលោក Alphonse Karr (១៨០៨-១៨៩០)បានថ្លែងៈ «អ្វីដែលបានកែប្រែផ្លាស់ប្តូរច្រើនទៅ ឃើញតែនៅដដែល» [ បានសេចក្តីថា អ្វីដែលគេបានធ្វើការកែប្រែផ្លាស់ប្តូរវក់វី តែដែលឥតប៉ះពាល់ដល់ជម្រៅនៃការពិត ឃើញតែនៅដដែល ] ។
ការថប់បារម្ភរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រីក្នុងការបោះឆ្នោត
វាហួសពីការសង្ស័យទៅហើយថា លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីហ៊ុនសែនមានការព្រួយបារម្ភអំពីការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៨ ។ បើមានការបោះឆ្នោតដោយសេរីនិងយុត្តិធម៌ លោកមិនមានទំនងអាចត្រូវបានវិលត្រឡប់មកកាន់អំណាចវិញឡើយ ។ ទោះបីជាលោកចង់បញ្ចាំងឱ្យឃើញច្បាស់អំពីអនាគតនយោបាយរបស់លោក ក៏លោកហ៊ុនសែនត្រូវតែបានដឹងដែរថាលោកកំពុងស្ថិតនៅលើដីរំជួលផ្លាស់ប្តូរ ។ នៅសប្តាហ៍មុននេះ មិត្តភក្តិខ្មែរម្នាក់បានរំឭកខ្ញុំថា ខ្មែរអាចអសកម្មមែន – ប៉ុន្តែនៅពេលសមរម្យណាមួយមកដល់ខ្មែរមិនអាចត្រូវបានគេទប់ឱ្យឈប់បានឡើយ ។ សំដីរបស់ជីតារបស់ព្រះវររាជបិតា នរោត្តមសីហនុ ត្រូវបានគេដកស្រង់ថ្លែងថា កំហឹងរបស់ខ្មែរគឺដូចក្របីទឹកចូលប្រេងមួយ ។
ខ្ញុំស្វាគមន៍ចំពោះ ការអះអាងជាថ្មីរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ គោរពគ្នាទៅវិញទៅ បញ្ចប់ការប្រមាថ បញ្ចប់ការគំរាមកំហែង និងទំនុកចិត្តថាមនុស្សដែលមិនយល់ស្របជាមួយ មិនមែនជាសត្រូវទេ ។ ខ្ញុំមានបានធានាដោយសេចក្តីថ្លែងការណ៍ថ្ងៃទី ៣០ ខែមេសាថា គណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានសន្យាប្តេជ្ញាចិត្តកសាង វប្បធម៌សន្ទនា នៅក្នុងទំនាក់ទំនងរបស់ខ្លួនទាំងអស់។ ប៉ុន្តែដូចជាពាក្យស្លោកខ្មែរបានរំឭកយើង , វាត្រូវតែដៃទាំងពីរទះទើបអាចបញ្ចេញសម្លេងមួយបាន ។ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុនសែន និង អ្នកដែលនៅក្រៅគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ក៏ត្រូវតែចង់ចូលរួមនៅក្នុងកិច្ចសន្ទនាផងដែរ មិនមែនចូលរួមប្រើសំដីទ្រគោះបោះបោកទេ ។
ទោះបីខ្ញុំមិនផ្តេកផ្តួលនៅលើ «វប្បធម៌» សន្ទនារបស់កម្ពុជាក្តី ក៏ខ្ញុំរីករាយណាស់ទៅហើយបើឃើញថា ការសន្ទនាបានចាប់ចាក់ឬស អនុញ្ញាតឱ្យគំនិតនិងគោលគំនិតការសន្ទនាជ្រាបចូលក្នុងចិត្តគំនិតនិងឥរិយាបថរបស់ខ្មែររហូតដល់ពេលដែល «វប្បធម៌» មួយអាចត្រូវបានបង្កើតឡើង – ដែលនឹងត្រូវជាប្រធានបទមួយទៀតសម្រាប់សរសេរថ្ងៃក្រោយ ។ វប្បធម៌ដែលបានកើតមានច្រើនសតវត្សមកហើយ ត្រូវតែផ្ទេរកន្លែងដល់វប្បធម៌ថ្មីមួយទៀតដើម្បីឱ្យធ្វើការអភិវឌ្ឍ។ វាអាចចាប់ផ្តើមពីថ្ងៃនេះតទៅ ។
. . . . . . . . . . .
លោកបណ្ឌិត ហ្គាហ្វារ ពាងម៉េត បានបង្រៀនវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយចំនួន ១៣ ឆ្នាំ នៅសាកលវិទ្យាល័យកោះ Guam ។ លោកបានចូលនិវត្តន៍ ហើយសព្វថ្ងៃរស់នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ។
